Osmanlı Devleti'nde Maden Hukuku Ve İmtiyazlar (1861-1906)

Dünya kapitalist ekonomisiyle etkileşim içerisinde hızla değişen idari, mali vb. yapısal dönüşüm ve yapılanmada Osmanlı İmparatorluğu dış borçların etkisiyle yabancı sermayenin etkili olduğu madencilik sektöründe düzenlemeler yapmak zorunda kaldı Maden nizamnamelerinin hazırlandığı dönemde Osmanlı İmparatorluğu’nun dünya kapitalist ekonomisiyle bütünleşmesinin anlamı, dünya pazarı için hammadde kaynağı olması ile sınırlıydı. Bu süreçte, madencilik sektöründe İngiliz sermayesi hammadde teminini ve ihracını zorlaştıran engelleri hızla ortadan kaldırdılar. Bu bağlamda, Maden Nizamnameleri İngiliz emperyalizminin sermaye İhracı’nı kolaylaştırmasına yönelik düzenlemeler haline geldi. Taştekin’in kitabının 1861,1869,1887 ve 1906 maden nizamnamelerinin düzenlemesinin imtiyazlar açısından ele alması bu bakımdan önemlidir. Nitekim yabancılara tek başına maden işletme hakkının verilmediği 1861 Maden Nizamnamesi’nin ardından 1869 Maden Nizamnamesi’nde bu sınırlama kaldırılması da bu kapsamda daha anlamlı bir hal almaktadır. Taştekin’in kitabı maden hukukunun niteliği ve hukuki rejiminin tartışıldığı ilk bölümden sonra ikinci bölümde Osmanlı Maden Hukuku’nun imtiyazlar açısından değişimini irdelemektedir.

Kitapta, maden nizamnamelerinin, emperyalizmin sermaye ihracına yönelik araç olarak kullanılması örnek vakalarla anlamlandırılmaktadır. Bahsi geçen maden nizamnamelerin ekler bölümünde bir araya getirilerek çeviri yazısının eklenmesi ile kitap alana belgesel bir katkı da sağlamaktadır.

İÇİNDEKİLER
SUNUŞ ..............................................................................................V
KISALTMALAR ........................................................................... VII
ÖNSÖZ ............................................................................................ IX
BİRİNCİ BÖLÜM
MADEN HUKUKU’NUN GELİŞİMİ
1.1. Dünyada Maden Hukukunun Gelişimi ................................. 1
1.2. İslam’da Madenlerin Hukuki Statüsü ve İslam
Hukukunda Maden Mevzuatı ................................................. 3
1.3. Maden Hukukunda Kavramlar ............................................... 7
1.3.1. Maden Kavramı ............................................................... 7
1.3.2. İmtiyaz ve Ruhsat Kavramları .....................................11
1.4. Maden Hukukunun Niteliği ................................................... 19
1.5. Madenlerin Hukuki Rejimi ..................................................... 21
1.5.1. Dominial sistem ............................................................. 22
1.5.2. Regalien sistem .............................................................. 23
1.6. Madenlerin Mülkiyeti Sorunu ................................................ 24
1.6.1. Maden hakkının arazi sahipliğine göre
belirlenmesi .................................................................... 26
1.6.2. Maden işletmeciliğinin kamu hizmeti niteliği
sorunu ............................................................................. 27
1.7. Maden Üzerindeki Haklar ...................................................... 29

1.7.1. Arama (Taharri) Hakkı ................................................. 32
1.7.2. İşletme ve İmtiyaz Hakkı ............................................. 41
1.7.2.1. Mukavelename ve şartname ........................... 48
1.7.2.2. Madenin teslimi ................................................ 51
1.7.3. İhalenin Feshi, Devir-Ferağ Hakkı .............................. 54
1.7.3.1. Madenin terki ................................................... 60
İKİNCİ BÖLÜM
OSMANLI MADEN HUKUKUNDA İMTİYAZAT
2.1. 1858 Arazi Kanunnamesi ....................................................... 66
2.2. 1861 Maden Nizamnamesi ..................................................... 68
2.3. Safer Kanunu (Tebaa-i Ecnebiyye’nin Emlâk
İstimlâkine Dair Nizamname) ............................................... 72
2.4. 1869 Maden Nizamnamesi ..................................................... 74
2.5. 1887 Maden Nizamnamesi ..................................................... 77
2.6. 1901 Düzenlemeleri ve Dış Müdahale .................................. 83
2.7. 1906 Maden Nizamnamesi .............................................. 87
2.7.1. Mukavelename ve Şartname Kalıbı ............................ 93
2.7.2. Mukavelename Örneği ................................................. 95
SONUÇ .......................................................................................... 101
KAYNAKLAR ............................................................................... 105
EKLER
EK-1. 1861 Maden Nizamnamesi .........................................111
EK-2. 1869 Maden Nizamnamesi ........................................ 120
EK-3. 1887 Maden Nizamnamesi ........................................ 136
EK-4. 1906 Maden Nizamnamesi ........................................ 152

Ürünün ağırlığı: 0,170 gram